مهارت‌های پایه‌ای تفکر انتقادی

یک فرق اساسی بین تفکر نقادانه و نق‌های روزمره، عنصر نظم است. به این معنا که متفکر نقاد می‌داند کی سکوت کند، کی همدلی کند، کی نقد کند و... . بسیاری از کتاب‌های تفکر نقادانه حاوی فهرستی از دانش‌ها و مهارت‌های لازم برای تفکر نقاد است، ولی معدودی از این کتاب‌ها به ما الگویی  می‌دهند که بدانیم از کجا شروع کنیم و در کجا ختم کنیم. این کتاب یکی از همان منابع  است. این کتاب از سال ۱۳۹۰ تاکنون منبع اصلی واحد تفکر نقادانه در دانشگاه علوم پزشکی تهران بوده و الگوی پیشنهادی آن به‌طور غیررسمی بارها اعتباربخشی شده است. با مطالعه‌ی این کتاب یاد می‌گیریم چطور به لحاظ ذهنی شلخته نباشیم، تشخیص دهیم در نقد کجا هستیم و آیا مسیر نقد را ادامه دهیم یا برگردیم و شهود را جایگزین تجزیه‌وتحلیل استدلال کنیم، یا به علت عدم‌کفایت ادله سکوت کنیم و قضاوت در مورد یک مدعا را به حالت تعلیق درآوریم. برای این کار لازم است در مرحله اول کاربرد زبان را بشناسیم، مفاهیم کلیدی را روشن کنیم، سپس استدلال را از رقبای مشابهش (زبان‌بازی، متلک، گوشه‌کنایه، برچسب زدن و...) تمیز دهیم. سپس به تجزیه‌وتحلیل استدلال بپردازیم و در مرحله‌ی آخر استدلال را ارزیابی کنیم و بگوییم چرا فلان استدلال قوی یا ضعیف است و بدانیم در این مسیر یک میانبر هم هست. به این معنا که لازم نیست همیشه درگیر تجزیه‌وتحلیل موبه‌موی استدلال شویم بلکه گاهی در همان ابتدا می‌توانیم الگوهای مغالطه‌آمیز را بشناسیم، تشخیص دهیم، ارزیابی کنیم و در این مسیر در وقت صرفه‌جویی کنیم. پس از اینکه الگوی این کتاب در ذهن نقش بست به‌راحتی می‌توان در مواجهه با متون و گفت‌وگوهای متنوع، این الگو را به کار بست و نقدی منظم و کارآمد را جایگزین نقدی نامنظم و غیر کارآمد کرد.

دکتر اکبر سلطانی مسئول گروه تفکر نقاد ابن سینا

عنوان اصلی کتاب : CRITICAL THINKING An Introduction to the Basic Skills Seventh Edition

آنچه این کتاب درسی را از کتاب‌های مشابه متمایز می‌کند وضوحی است که تا حدی زیادی به یمن نحوه‌ی سامان‌دهی مضامین ارائه‌شده به حاصل آمده است. نویسندگان به‌جای آنکه‌به شیوه‌ی بی‌روح سایر کتاب‌های درسی، جداجدا به هر یک از جنبه‌های مختلف تفکر انتقادی و کاربرد آن‌ها بپردازند، این مفاهیم و مباحث را به‌روانی پرورانده و قدم‌به‌قدم پیش برده‌اند. به‌واسطه‌ی چنین رویکردی، جنبه‌های مختلف تفکر دقیق نقادانه به‌تدریج پیش چشم خواننده کنار هم قرار می‌گیرد تا او بتواند در طی این مسیر مهارت‌های تفکر انتقادی را در خود بپروراند.